W czasach pierwszych Piastów kraj podzielony był na dzielnice, a te dzieliły się na kasztelanie na czele z kasztelanami. Teren obecnej gminy Tarłów leżał w dzielnicy sandomierskiej w kasztelani radomskiej. Kasztelani, mianowani przez księcia, odpowiedzialni byli za administrację, sądownictwo i wojskowość.
W czasach rozbicia dzielnicowego po 1138 roku dzielnica sandomierska często stawała się obiektem walk domowych. W 1241 roku miary nieszczęścia dopełnił najazd tatarski, powodując ogromne zniszczenia.
Wiek XIII to również początek osadnictwa w gminie. Z tego okresu mamy poświadczone istnienie Ciszycy, a najpóźniej na przełomie XIII i XIV wieku powstała Słupia. Na początku XIV wieku dzielnica sandomierska stała się częścią zjednoczonego Królestwa Polskiego.
W czasach ostatnich Piastów, w początkach XIV wieku, wprowadzono duże zmiany w administracji i sądownictwie w Polsce. W dawnych kasztelaniach utworzono sądy ziemskie i w związku z tym podzielono kraj na okręgi sądowe – powiaty. Powstał też nowy urząd królewski zarządzający dobrami królewskimi i sprawujący sądownictwo kryminalne, był to starosta. Urząd starosty obejmował od jednego do kilku powiatów. Gmina Tarłów znalazła się w powiecie sandomierskim, starosta urzędował również w Sandomierzu. Jedynie północny kraniec obecnej gminy wraz z wsią Czekarzewice, powstałą w XV wieku, wszedł w skład powiatu radomskiego.
Na obecnym terenie gminy w przeszłości dominowała szlachecka własność prywatna.
Wiek XVI to fala osadnictwa na tym terenie. W początku XIV wieku powstał Sulejów, a w 1550 roku powstało miasto Tarłów dzięki staraniom rodziny Tarłów.
Przełom XVI i XVII wieku to intensywne działania osadnicze Bidzińskich i Ożarowskich. Dzięki nim powstały: Brzozowa, Wola Potocka (Duranów), Wola Lipowska, Wola Ożarowska (Wesołówka) i Wola Sulejowska (Dorotka).
Rozwojowi tych ziem położył kres potop szwedzki z lat 1655-57. Przez teren gminy maszerowały, siejąc spustoszenie, wojska szwedzkie i siedmiogrodzkie. Liczba ludności znacznie się zmniejszyła. Wiele wsi było opuszczonych i nie zamieszkałych.
W drugiej połowie XVIII wieku, Polska powoli podnosiła się z upadku. Jednak w 1795 roku upadła I Rzeczpospolita. Powiat sandomierski znalazł się obrębie Galicji Zachodniej, w zaborze austriackim. Galicja Zachodnia, za czasów Austrii, podzielona była na cyrkuły.
W 1809 roku, po kolejnej wojnie napoleońskiej teren ten wszedł w skład niedawno utworzonego (1807) Księstwa Warszawskiego.
Wzorem Francji Księstwo Warszawskie podzielone było na departamenty i powiaty.
Teren obecnej gminy wszedł w skład powiatu sandomierskiego w departamencie radomskim. Księstwo Warszawskie upadło w wyniku klęsk z lat 1812-14.
Kongres Wiedeński z 1815 roku postanowił o utworzeniu Królestwa Polskiego pod berłem cara. Rosjanie wprowadzili własne porządki administracyjne. Departamenty zostały zlikwidowane, w ich miejscu powstały województwa. Utrzymano za to podział na powiaty. Powstały województwa: sandomierskie z siedzibą w Radomiu i krakowskie z siedzibą w Miechowie a potem w Kielcach.
Późniejsza gmina Tarłów znalazła się w powiecie sandomierskim w województwie sandomierskim. Siedzibą władz wojewódzkich był Radom. Rosjanie wprowadzili pośredni szczebel administracji skupiający powiaty, były to obwody. Powiat sandomierski i staszowski znalazły się w obwodzie sandomierskim. Z czasem obwody zamieniono na powiaty, a powiaty na okręgi. Tarłów nie zmienił położenie i należała do powiatu sandomierskiego.
Rosja próbowała upodobnić administrację Polski do swojego państwa. Miała temu służyć zamiana województw na gubernie przeprowadzona w 1837 roku. W 1845 roku zmniejszono liczbę guberni, utworzono jedną dużą gubernię radomską. Teren gminy nie zmienił położenia i należał nadal do guberni radomskiej w powiecie sandomierskim. Granica powiatu sięgała aż po Solec nad Wisłą.
W czasie Powstania Styczniowego miejscowa ludność włączyła się do zrywu narodowego.
Rok 1864 przyniósł ogromne zmiany na polskiej wsi. Na mocy ukazu carskiego dokonano uwłaszczenia chłopów. Ziemia użytkowana przez chłopów została im przekazana na własność a część folwarków rozparcelowano tworząc liczne kolonie.
W tym samym roku powstały samorządowe gminy wiejskie. Gminę tworzyły zarówno grunty włościańskie (chłopskie) jak i dworskie (folwarki). Częściami składowymi były gromady (wsie) na czele z sołtysem, którego wybierało zgromadzenie gromadzkie. Organem uchwałodawczym gminy było zebranie gminne, na którym prawo głosu mieli gospodarze posiadający co najmniej 3 morgi gruntu. Zebranie gminne wybierało wójta i ławników (zarząd gminy). Wójt miał uprawnienia policyjno-administracyjne i sądownicze. Wójt gminy musiał posiadać przynajmniej 25 lat. Musiał też mieć przynajmniej 6 mórg gruntu. Nie miał obowiązku posiadać umiejętności pisania i czytania. Gmina zarządzała szkolnictwem gminnym. Urzędem gminy kierował pisarz gminny, który często był najważniejszą osobą w gminie z racji umiejętności pisania i czytania. Wraz z reformą administracyjną wprowadzono gminy będące samorządem wiejskim. Większość terenów obecnej gminy znalazło się w nowo powstałych gminach: Ciszyca, Julianów, Lasocin i Pętkowice.
W 1867 roku Rosja wprowadziła kolejną, już ostatnią, reformę administracyjną. Zupełnie zmieniono stary podział administracyjny. Wprowadzono po raz pierwszy powiat iłżecki i rozszerzono granice powiatu opatowskiego. Gmina Ciszyca i Pętkowice weszły w skład powiatu iłżeckiego a gmina Julianów i Lasocin w skład powiatu opatowskiego. Tak, więc przez środek obecnej gminy przebiegała granica dwóch powiatów. Tarłów należał do gminy Ciszyca.
W 1914 roku wybuchła I wojna światowa. W 1915 roku po zaciętych walkach Rosjanie zostali z tych terenów wyparci przez wojska Austro-Węgierskie. W walkach brały udział legiony polskie. Okupacja wojskowa trwała do listopada 1918 roku.
Po I wojnie światowej na mocy uchwały sejmu z VIII 1919 roku powstało województwo kieleckie a w jego składzie powiaty iłżecki i opatowski. Granice powiatów i gminy nie zmieniły się.
Rozwojowi gminy położył kres najazd niemiecki z września 1939 roku.
Bronisławów
Jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku cały obszar dzisiejszej wsi pokrywały lasy.
Bronisławów powstał w połowie XIX wieku na wykarczowanych terenach leśnych. Nazwa wsi pochodzi od imienia Bronisław.
Bronisławów należał początkowo do folwarku Wólka Lipowa. W 1864 roku w czasie uwłaszczenia na obszarze wsi wyznaczono 23 gospodarstwa rolne na 231 morgach ziemi.
W 1880 roku w Bronisławowie było 12 domów mieszkalnych a mieszkało w nich 122 osoby. W 1921 roku Bronisławów należący do gminy Julianów liczył 23 domy.
Brzozowa
Krzysztof Bidziński z Bidzin posiadał w końcu XVI wieku wieś Potok. Zapewne to właśnie on założył na gruntach tej wsi nowe osady: Brzozową i Wolę Potocką (Duranów). Obydwie nowe wsie włączono do parafii Bidziny. W 1615 roku dobra Krzysztofa Bidzińskiego zostały podzielone między synów.
Pierwsza pisana informacja o tej miejscowości pochodzi ze spisu podatkowego z 1629 roku. Nazwę wsi zapisano jako Brzozoua a jej właścicielem był Samuel Bidziński syn Krzysztofa Bidzińskiego. Obszar wsi wynosił w tym czasie 4 łany a mieszkało w niej 16 kmieci. Była to jedna z większych wsi w okolicy.
W XVII i na początku XVIII wieku Brzozowa należała nadal do rodu Bidzińskich. W pierwszej połowie XVIII wieku wieś dostała się w ręce możnego rodu Lubomirskich. Od Lubomirskich w 1771 wieś wykupiła Franciszka z Bidzińskich 1-voto Ponińska 2-voto Leszczyńska. Od tej pory wieś należała do Leszczyńskich z tym, że pewne udziały we wsi mieli w końcu XVIII wieku Kochanowscy.
Po śmierci Franciszki z Bidzińskich majątek Brzozowa i Duranów stał się własnością Michała Leszczyńskiego i jego syna z pierwszego małżeństwa Ksawerego. Ksawery Leszczyński objął wieś w końcu XVIII wieku. Był sędzią kapturowym w 1764 roku, porucznikiem kawalerii narodowej i starostą chiżyńskim. Ksawery Leszczyński pozostawił jednego syna Kaziemierza starostę chiżyńskiego od 1784 roku.
W 1787 roku wieś zamieszkiwało 165 osób. W 1827 roku w Brzozowej naliczono 28 domów i 222 mieszkańców. W XIX wieku wieś przestała być własnością Leszczyńskich i przeszedł na własność Witkowskich.
W 1880 roku mieszkało tu 412 osób w 38 domach. Obok wsi obejmującej 681 mórg istniał folwark szlachecki zajmujący obszar 1160 mórg. W folwarku była gorzelnia i cegielnia. Wieś należała do gminy Julianów i parafii Gliniany.
W 1921 roku folwark Brzozowa liczył 12 budynków mieszkalnych i 175 mieszkańców. Obszar folwarku wynosił 414 ha obszaru. Ostatnim właścicielem ziemskim był Władysław Witkowski.
Leżąca obok wieś Brzozowa liczyła 62 domy i 375 mieszkańców.
Cegielnia
Ta osada powstała w końcu XIX wieku w miejscu dawnej cegielni. W 1921 roku Cegielnia kolonia liczyła 233 mieszkańców.
Ciszyca Dolna
Między 1167 a 1194 rokiem książe Kazimierz utworzył prebendę, czyli zespół posiadłości ziemskich, z których utrzymywać się mieli kanonicy kolegiaty sandomierskiej. Prebendę tworzyły wsie książęce, które przekazano kolegiacie sandomierskiej. Prebenda nazwana została prebendą dwikozką, ponieważ to właśnie Dwikozy były główną wsią tych dóbr. Brak jest pisanych dokumentów z tamtych czasów ale zapewne już w wtedy Ciszyca znalazła się w składzie uposażenia kolegiaty.
W dniu 1 IV 1284 roku książe krakowski Leszek Czarny potwierdził skład prebendy sandomierskiej w jej składzie były liczne wsie w tym Dwikozy i Ciszyca (Cyszyca) Tak, więc Ciszyca była pierwotnie wsią książęcą i następnie stała się własnością Kościoła.
Jednak dla kolegiaty sandomierskiej wieś Ciszyca była zbyt daleko położona i dlatego w początkach XIV wieku sprzedano tą osadę.
Stare kroniki informują o niejakim Mikołaju z Ciszycy staroście sandomierskim w 1342 roku. Z 1363 roku mamy wzmianki o Marcinie z Ciszycy, a w 1379 roku przed sądem sandomierskim świadczył Dobiesław z Ciszycy.
Zachował się dokument z dnia 29 IV 1400 roku wystawiony w Opatowie w którym sąd ziemski zaświadczył, że Prandota z Ciszycy sprzedał Lasocie z Włoch część wsi Wilkocin. W XV wieku część wsi posiadali Knyszyńscy herbu Jelita z ziemi proszowskiej a następnie Kowalowscy. Podczas spisu podatkowego z 1508 roku właścicielem wsi był niejaki Gołkowski.
W XVI wieku wykształcił się podział na Ciszycę Dużą i Ciszycę Małą. Ciszycę Dużą dziedziczył w 1578 roku Stanisław Ożarowski oraz Jan „Ryj” Kochanowski. W części Ożarowskiego było 3 łany ziemi i mieszkało 12 kmieci a w części Kochanowskiego było tylko kilku zagrodników.
W XVII wieku wieś przeszła w części na własność bogatego rodu Gniewoszów. W 1629 roku właścicielem wsi był Stanisław Gniewosz oraz Krzysztof Ożarowski.
W 1787 roku w Ciszycy Dolnej mieszkało 226 osób w tym 7 Żydów. W 1827 roku było tu 44 domy i 330 mieszkańców. W 1882 roku liczba mieszkańców wynosiła 303, a liczba domów 38.
W 1921 roku Ciszyca Dolna liczyła 53 domy i 15 budynków spełniające role mieszkalne. We wsi było 383 mieszkańców. Przed II wojną światową kołodziejem we wsi był Sz. Bujawski a sklep spożywczy prowadził J. Zarzycki.
Ciszyca Górna
Ciszyca Górna, zwana dawniej Ciszycą Małą, powstała w XVI wieku. Pierwsze pisane wzmianki o tej miejscowości pochodzą ze spisu podatkowego powiatu sandomierskiego z 1578 roku.
Ciszicza minor w tym czasie była własnością Jakuba Piotrowskiego i Jana „Ryja” Kochanowskiego sędziego grodzkiego sandomierskiego. Pierwszy z nich posiadał 2 łany ziemi a drugi półtorej łana ziemi. W pierwszej połowie XVII wieku dziedzicami wsi byli Stanisław Gniewosz i Marcin Ożarowski. Następnie wieś często zmieniała właścicieli.
W 1787 roku w Ciszycy Górnej mieszkało 265 osób w tym 7 Żydów. W 1827 roku mieszkało w tej osadzie 207 osób w 28 domach.
Od 1864 roku Ciszyca Górna była siedzibą urzędu gminy Ciszyca w skład, której wchodził również Tarłów. Gmina obejmowała następujące miejscowości: Aleksandrów, Ciszyca Dolna. Ciszyca Górna, Ciszyca Przewozowa, Czekarzewice, Dorotka, Hermanów, Kilianówka, Koszary, Leśne Chałupy, Ożarów, Sulejów, Tarłów. Zemborzyn Kościelny. Obszar gminy wynosił 11 502 morgi a liczba mieszkańców 3 808 osób.
W 1882 roku Ciszyca Górna liczyła 45 domów i 298 mieszkańców. Znajdowała się tu siedziba gminy oraz szkoła elementarna. W 1921 roku w Ciszycy było 81 domów i 454 mieszkańców.
Według spisu powszechnego z 1921 roku w gminie Ciszyca było 1 051 budynków mieszkalnych. Mieszkało w gminie 6 492 osoby w tym 3 138 mężczyzn i 3 354 kobiet. Większość społeczności gminy stanowili Polacy i katolicy, było ich 5 349 osób. W gminie było również 9 ewangelików, 16 prawosławnych i 1 118 Żydów.
W skład gminy w okresie międzywojennym wchodziły następujące miejscowości: Cegielnia, Ciszyca kolonia, Ciszyca Dolna, Ciszyca Górna, Ciszyca Przewozowa, Czekarzewice kolonia, Czekarzewice wieś, Dorotka, Helenów, Hermanów, Kiljanówka. przystań, Kostusin kolonia, Kozłówek, Leśne Chałupy, Sulejów, Ścięgno przystań, Tarłów, Tomaszów kolonia, Zemborzyn Kościelny.
Ostatnim właścicielem ziemskim we wsi był Władysław Targowski posiadający w 1929 roku 129 ha ziemi.
W okresie międzywojennym właścicielem olejarni we wsi był H. Wajnagarten, sklep spożywczy prowadził Franciszek Ciosek oraz J. Iwon. Właścicielem wiatraka był E. Kaczmarski a wyplataniem koszyków zajmował się F. Dudek.
Ciszyca-Kolonia
Ciszyca-Kolonia powstała w końcu XIX wieku na rozparcelowanej części ziemi majątku Ciszyca. W 1921 roku wieś liczyła 75 domów i 444 mieszkańców. Miejscowość należała do gminy Ciszyca.
Ciszyca Przewozowa
Ciszyca Przewozowa powstała na początku XIX wieku. Pierwsza wzmianka o tej miejscowości pojawia się na mapie Królestwa Polskiego z 1839 roku. Wieś wyodrębniła się z Ciszycy Dolnej.
W 1880 roku w tej miejscowości mieszkało 156 osób w 18 domach. Obszar wsi wynosił 119 mórg. Osada należała do gminy Ciszyca.
W 1921 roku w Ciszycy Przewozowej było 24 domy i 130 mieszkańców.
Czekarzewice Drugie
Czekarzewice Drugie powstały zapewne z dawnej wsi Czekarzewice kolonia, która powstała na dawnych gruntach folwarcznych rozparcelowanych na przełomie XIX i XX wieku.
Czekarzewice Pierwsze
Początki Czekarzewice nie są do końca wyjaśnione. Dzieje tej miejscowości czekają jeszcze na rzetelne badania historyczne. Prawdopodobnie wieś powstała w XIV wieku. W kronikach Jana Długosza opisujących między innymi historię rodu Tarłów pełno jest subiektywnych zapisków dziejopisarza, które nie zawsze zgadzają się z faktami, zauważono to już w XVIII wieku.
Historia miejscowości związana jest z możnym rodem Tarłów. Zapewne przodkowie Tarłów, rycerze herbu Topór pochodzący z okolic Krakowa otrzymali w tej okolicy nadziały ziemi. Zdarzyło się to najpóźniej w połowie XIV wieku. Zapewne w 1351 roku właścicielem wsi był niejaki Otton ze Szczekarzewic. Niedługo później w niewyjaśnionych okolicznościach Toporczycy z tej wsi popadli w niełaskę królewską, być może popełnili jakąś zbrodnie lub zdradę. Efektem tego była konfiskata wsi przez króla Kazimierza Wielkiego lub jego następcę Ludwika Węgierskiego.
Czekarzewice stały się wsią królewską. Gdy w 1385 roku królem Polski został Władysław Jagiełło wzrosła rola tej wsi ponieważ leżała na trasie z Krakowa poprzez Sandomierz do Lublina i dalej na Litwę. Trasa ta stała się najważniejszym szlakiem w państwie Jagiellonów. Król Władysław ustanowił w Czekarzewicach stację królewską (postój), podczas której zatrzymywał się na noclegi. Tak, więc nie jeden raz ta wieś widziała orszak królewski.
Władysław Jagiełło zadbał o rozwój gospodarczy tej wsi, dnia 28 IX 1416 roku lokował ją na prawie niemieckim. Wieś została od nowa zorganizowana. Nadano jej samorząd wiejski, wyłączono ją z pod prawa polskiego. Sołtysem został niejaki Jan. Nazwę wsi zapisywano wtedy w dokumentach łacińskich jako Sczecarzewicz czyli Szczekarzewice (Czekarzewice). Nazwa pochodzi od dawnej nazwy osobowej „Szczekarz”, czyli ten, co szczeka dużo mówi. Z czasem już od XVIII wieku poprzez skojarzenie z wyrazem „czekać” powstała współczesna nazwa.
W początku XV wieku w otoczeniu króla pojawił się Zaklika herbu Topór piszący się ze Szczekarzewic potomek Ottona ze Szczekarzowic. Dopisek „ze Szczekarzowic” świadczył, że Toporczycy nie pogodzili się z konfiskatą wsi. Toporczycy w czasie zmiany dynastii chcieli zacząć swoją karierę od początku. Właśnie Zaklika zyskał łaskę królewską i w 1420 zdołał uzyskać nadanie tej wsi na jego rzecz. Tak, więc Zakilika odzyskał wieś przodków.
Zaklika zwany też „Tarło” był protoplasta sławnego rodu Tarłów. Czekarzewice stały się jego siedzibą. Niestety nie znamy daty jego urodzin a nawet nazwiska jego małżonki. Służył wiernie Władysławowi Jagielle i jego synowi Kazimierzowi Jagiellończykowi. Utworzono nawet specjalnie dla Zakliki Urząd krajczego koronnego w 1447 roku. Zaklika zmarł w 1465 lub 1466 roku.
Pozostawił liczne potomstwo. Jego synowie używali już nazwiska Tarło. Byli to: Jan Tarło kanoniki krakowski i zakonnik zmarły w 1488 roku, Andrzej Tarło podstoli lwowski (zm. 1509), Stanisław Tarło (zm. ok. 1515) ochmistrz dworu królowej Elżbiety i Anna Tarło.
Po śmierci Zakliki dobra czekarzewickie objęli wspólnie bracia Tarłowie. Jednak nie dla wszystkich starczało miejsca w rodzinnej wsi i Tarłowie zaczęli z czasem przenosić się w inne rejony kraju.
Według spisu podatkowego z 1508 roku dziedzicem wsi był najmłodszy syn Zakliki Stanisław Tarło ochmistrz królowej oraz jego córka urodzona ze związku z Małgorzatą Magier, Barbara Tarło. Barbara Tarłówna wyszła za mąż w 1504 roku za Gabriela Gniewosza. Po śmierci Stanisława Tarło (ok. 1515) wieś przeszła zapewne na własność Andrzeja ,jedynego syna starszego brata Stanisława, Andrzeja Tarło podstolego lwowskiego. W tej lini rodu tradycyjnie nadawano synom imię ojca.
Andrzej Tarło syn Andrzeja podstolego lwowskiego sam był chorążym lwowskim ożenił się w 1524 roku z Katarzyną Michowską i dochował się licznego potomstwa: Pawła arcybiskupa lwowskiego, Jana chorążego lwowskiego, Mikołaja, Andrzeja, Doroty i Katarzyny.
Andrzej Tarło zmarł w 1531 roku i w tym samym czasie przekazy mówią, że dziedzicem wsi był jego syn Jan Tarło, jednak nie tylko on. Jego młodszy brat Andrzej Tarło żonaty z Małgorzatą z Koniuch również był współwłaścicielem dóbr a może nawet w połowie XVI wieku jedynym ich właścicielem ponieważ wyjednał u króla przywilej na założenie miasta w granicach dóbr szczekarzewickich.
Andrzej Tarło z Szczekarzowic zmarł w 1570 roku. Miał syna Andrzeja i córkę Małgorzatę. Jedyny męski potomek został jedynym właścicielem dóbr ale nie na długo zmarł po śmierci ojca przed 1578 rokiem a jego siostra Małgorzata jedyna dziedziczka około 1595 roku wyszła za mąż za Jana Myszkowskiego który zmarł tuż po ślubie.
W ten sposób jedynym dziedzicem dóbr została wdowa Małgorzata z Tarłów. O jej rękę postarał się Mikołaj Oleśnicki, również wdowiec dziedzic sąsiednich dóbr Lipsko i Krępa. Jesienią 1597 roku odbył się ślub Mikołaja i Małgorzaty. Małgorzata z Tarłów nie żyła długo , zmarła bezpotomnie około 1601 roku. Czekarzewice oraz Tarłów przeszły na własność Mikołaja Oleśnickiego.
Czekarzewice były już w końcu XVI wieku jedną z większych wsi w okolicy. Rozwojowi wsi sprzyjał przywilej prawa niemieckiego z XV wieku. Według danych na rok 1578 obszar wsi wynosił 6 łanów ziemi (1 łan oko 17 ha) a mieszkało we wsi 30 kmieci, 6 zagrodników, 4 komorników i 1 rzemieślnik. W Czekarzewicach mieszkało około 200 osób.
Była to, więc duża i bogata wieś.
Kolejnymi dziedzicami wsi byli już Oleśniccy. Po śmierci Mikołaja Oleśnickiego w 1629 roku dziedziczył jego syn Zbigniew, pochodzący z trzeciego małżeństwa Mikołaja z Lubomirską. Zbigniew dziedziczył do 1662 roku a kolejnym dziedzicem wsi był jego młodszy brat Jan podkomorzy lubelski. Jan Oleśnicki zmarł w 1675 roku a jego dwaj synowie już nie żyli, dobra szczekarzowickie przeszły na własność jego wnuczki Zofii Anny ostatniej z tej lini rodu Oleśnickich.
Zofia Anna była żoną Ernesta Denhoffa i dobra szczekarzowickie przeszły na własność tego rodu. W XVIII wieku dziedziczką wsi była Konstancja z Denhoffów Sanguszko. Po śmierci pierwszego męża wyszła za mąż za Józefa Rogalińskiego Rogaliński był znanym hulaką i za jego rządów brakowało dobrego gospodarza. Według spisu podatkowego z 1789 roku wsią zarządzał w imieniu Rogalińskich niejaki Stanisław Jakubowski.
Po śmierci Konstancji Rogalińskiej wieś przeszła na własność innych rodów szlacheckich.
W połowie XIX wieku dobra czekarzewickie liczyły 3 076 mórg. Do dóbr należały folwarki: Czekarzewice, Przymiarki, Aleksandrów i Cegielnia (alias Leśnictwo). W dobrach była gorzelnia i młyn. W końcu XIX wieku dobra zostały rozparcelowane i powstała osada o nazwie Czekarzewice kolonia. Czekarzewice włączono do gminy Ciszyca. W 1864 roku we wsi w ramach uwłaszczenia utworzono 137 gospodarstw rolnych. W 1882 roku wieś liczyła 134 domy i 908 mieszkańców.
Według spisu powszechnego z 1921 roku Czekarzewice wieś i Czekarzewice kolonia liczyły w sumie 246 domów i 1477 osób. W okresie międzywojennym we wsi kowalem był J. Zbytniewski, olejarnie prowadził F. Kupczman, rzeźnikiem był M. Artwik a sklep z artykułami tytoniowymi prowadził F. Czyża.
Dąbrówka
Pierwsza wzmianka o tej miejscowości pochodzą z 1889 roku ze Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego. Osada należała do gminy Lasocin.
W 1921 roku wieś liczyła zaledwie 11 domów.
Dorotka
W miarę powiększania się Sulejowa jego właściciele, Ożarowscy, postanowili założyć nową wieś. Wytyczyli działki, sprowadzili osadników i nadali wsi kilkuletni okres zwolnienia od danin. Okres zwolnienia nazywano wolnizną lub wolą i stąd wzięła się ówczesna nazwa wsi Wola Sulyiowska czyli Wola Sulejowska, właśnie tak nazywała się wtedy ta wieś. Działo się to na przełomie XVI i XVII wieku.
Pierwszy pisany ślad o tej wsi odnajdujemy w spisie podatkowym powiatu sandomierskiego z 1629 roku. W spisie odnajdujemy miejscowość o nazwie Wola Sulyiowska. Według spisu podatkowego z 1629 roku wieś liczyła zaledwie 1 łan ziemi a uprawiało go 4 kmieci była to więc niewielka osada. Zanim wieś się rozrosła przyszły czasy wojen połowy XVII wieku i mogło dojść do sytuacji, że wieś została całkowicie opuszczona.
Dopiero w drugiej połowie XVIII wieku wieś ponownie się odrodziła. Jest zaznaczona na mapach z tego okresu głównie pod nową nazwą Dorotką, ale też jedna z map informuje o wsi Wola Sulejowska alias Dorotka. Nazwa Dorotka może pochodzić od kapliczki św. Doroty, która była w tej wsi. Z czasem o starej nazwie zupełnie zapomniano i została już tylko nazwa obecna.
W 1827 roku wieś liczyła 20 domów i 141 mieszkańców. W końcu XIX wieku Dorotka liczyła już 25 domów i 142 mieszkańców.
W 1921 roku w Dorotce mieszkało 159 osób w 30 domach. Miejscowość należała do gminy Ciszyca.
Duranów
Początki tej osady sięgają przełomu XVI i XVII wieku a jej nazwa pierwotnie była zupełnie inna. W tym czasie w niedalekich Bidzinach dziedziczył potężny ród Bidzińskich. Krzysztof Bidziński posiadał wieś Potok a następnie założył w pobliżu nową wieś pod nazwą Wola Potocka. Wieś należała do parafii w Bidzinach. Wola Potocka to dawna nazwa Duranowa.
Według spisu podatkowego z 1629 roku właścicielem wsi był Seweryn Bidziński młodszy syn Krzysztofa Bidzińskiego a obszar wsi wynosił 2 łany obszaru. Mieszkało we wsi 4 kmieci z rodzinami.
Seweryn Bidziński ożenił się z Barbarą Stoińską i miał dwóch synów: Samuela i Marka. Majątek Potok jak również Wola Potocka przeszły na własność młodszego syna Marka Bidzińskiego, który żenił się dwa razy najpierw z Lukrecją Kotkowską w 1665 roku córką burgrabiego krakowskiego a następnie z Dorotą Rupniewską. Z tych dwóch małżeństw pozostało dwóch synów: Stefan i Stanisław. W tamtych czasach zwyczajem było to, że majątek rodzinny dziedziczył najmłodszy syn. Tak też stało się i tym razem, Wola Potocka przeszła na własność Stanisława Bidzińskiego. Był to bogaty szlachcic, od 1701 roku stolnik wendeński (Inflanty) o jego pozycji świadczy ślub z bogatą panną Krystyną z Szembeków. Stanisław Bidziński wydał swą córkę Franciszkę za Stanisława Ponińskiego.
Początek XVIII wieku to czas wojen i zamieszek wewnętrznych. Czasy saskie nie sprzyjały rozwojowi gospodarczemu. Pozycja majątkowa Stanisława Bidzińskiego obniżyła się i zmuszony został do sprzedaży Lubomirskim części rodowych dóbr. Wola Potocka (zwana w XVIII wieku również Duranowem) została sprzedana Lubomirskim. Franciszka z Bidzińskich była żoną Stanisława Ponińskiego szambelana królewskiego a po jego śmierci wyszła za mąż za Michała Leszczyńskiego bardzo bogatego i utytułowanego wdowca.
Franciszka z Bidzińskich Leszczyńska była przywiązana do rodzinnych dóbr i wykupiła Duranów od Lubomirskich w 1771 roku. Po śmierci Franciszki z Bidzińskich majątek Duranów stał się własnością Michała Leszczyńskiego i jego syna z pierwszego małżeństwa Ksawerego. Ksawery Leszczyński objął Duranów w końcu XVIII wieku. Był sędzią kapturowym w 1764 roku, porucznikiem kawalerii narodowej i starostą chiżyńskim. Ksawery Leszczyński również pozostawił jednego syna Kazimierza starostę chiżyńskiego od 1784 roku.
Duranów w końcu XVIII wieku zwano już tylko Duranowem, taką nazwę zapisano na mapach z tego okresu i spisach ludności z tego czasu. Według danych na rok 1787 w Duranowie mieszkało 89 osób narodowości polskiej.
Kazimierz Leszczyński kolejny dziedzic Duranowa miał z kolei trzech synów: Alojzego, Michała i Adama, który został księdzem. Duranów i inne dobra przejął Alojzy Leszczyński. Był żołnierzem napoleońskim a następnie kapitanem wojsk Królestwa Polskiego. Był też dziedzicem Duranowa, Linowa, Słupi, Potoku, Ruszczy i innych wsi. Wybrano go na sędziego pokoju powiatu sandomierskiego. Zmarł w 1856 roku. Duranów następnie należał do spadkobierców Alojzego Leszczyńskiego.
W XIX wieku Duranów nie był samodzielną wsią ale tylko folwarkiem szlacheckim W 1882 roku folwark Duranów liczył 4 domy mieszkalne, 31 mieszkańców i 494 morgi ziemi. Duranów należał do gminy Julianów w powiecie opatowskim.
Najpóźniej w 1919 roku folwark Duranów został w części rozparcelowany i powstała wtedy wieś Duranów kolonia. Obok istniał jeszcze przez jakiś czas folwark Zaduranów liczący w 1921 roku 3 domy i 47 mieszkańców.
W Duranowie koloni w tym czasie było 48 domów i 262 mieszkańców.
Hermanów
Pierwotnie była to wieś i folwark szlachecki. Wiadomości o istnieniu folwarku pochodzą z drugiej połowy XIX wieku, w tym samym czasie powstała wieś Hermanów.
Folwark Hermanów należał do dóbr Sulejów i został w 1875 roku od nich oddzielony. Obszar folwarku wynosił 270 mórg ziemi.
W 1882 roku we wsi Hermanów było 15 domów i 38 mieszkańców. Na przełomie XIX i XX wieku folwark został rozparcelowany między napływowych chłopów, kolonistów i powstała osada Hermanów kolonia w gminie Ciszyca w powiecie iłżeckim.
Według spisu powszechnego z 1921 roku we wsi było 29 domów i 175 mieszkańców.
Janów
Janów powstał w drugiej połowie XIX wieku. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1882 roku. W tym czasie w Janowie było 12 domów i 32 mieszkańców. Osada powstała na dawnych gruntach folwarcznych.
W 1921 roku wieś liczyła już 30 domów.
Julianów
W pierwszej połowie XIX wieku na miejscu obecnej wsi były jeszcze duże obszary leśne. Julianów powstał w połowie XIX wieku i był wsią, która bardzo szybko się rozrastała. Julianów należał do dóbr tarłowskich.
W 1864 roku ustanowiono gminę wiejską Julianów w powiecie opatowskim.
W Julianowie była siedziba urzędu gminy. ( w okresie przed II wojną światową siedzibą urzędu była Wólka Lipowa). W 1882 roku w Julianowie było 41 domów i 313 mieszkańców. Obszar wsi wynosił 616 mórg ziemi.
Gmina Julianów obejmowała następujące wsie i osady: Brzozowa, Buszkowska Kępa, Chałupki, Duranów, Gliniany, Jadwigów, Kaźmierzów, Kochanów, Lipowa Wólka, Mieczysławów, Magnuszew, Nowe, Ogrodzianka, Potok, Słupia Nadbrzeżna, Słupska Kępa, Stary Maksym, Stróża, Ścięgno, Tarłowska Wólka, Teofilów, Wesołówka, Zaduranów.
W gminie w drugiej połowie XIX wieku były: gorzelnia, piec wapienny, cegielnia i jezioro. Sąd pokoju dla gminy znajdował się w Ożarowie. Według danych na 1882 roku w gminie mieszkało 2 746 osób.
W 1921 roku w Julianowie stało 64 domy a mieszkało tu 404 mieszkańców.
Według opisu gminy z 1930 roku obszar gminy wynosił 10 790 ha i 5 928 mieszkańców. W gminie były 23 sołectwa. Glębe w gminie określano jako piaszczystą a gospodarstwa miały niezbyt wysoką kulturę rolną. Działało jedno kółko rolnicze posiadające stację czyszczenia nasion. Brak było w gminie dróg bitych.
Mieszkańcy gminy potrafili się organizować w celach społecznych. Działały 4 straże ogniowe, jeden związek strzelecki, 2 koła Młodzieży Ludowej, 1 koło Młodzieży Wiejskiej oraz koło Gospodyń Wiejskich. Dobrze rozwijała się Kasa Stefczyka.
Budżet gminy na rok obrachunkowy 1931/1932 zamykał się kwotą 43 609 zł, z czego na szkolnictwo planowano wydać 12 172 zł a na opiekę społeczną 10 600 zł. Wójtem gminy był od 1926 roku Jan Gąciaż a sekretarzem urzędu od 1931 roku Stanisław Winiarski. W skład Rady Gminy wchodzili w tym czasie: Jan Witkowski, Julian Turketti, Eugeniusz Rzepecki, Szczepan Kowalski, Józef Saracen, Józef Rejowski, Jan Tarno, Stanisław Jabłoński, Antoni Mazur, Jan Gwizdowski, Jozef Maciak i Stanisław Warsiński.
W okresie międzywojennym kowalem w Julianowie był A. Królikowski a sklepy spożywcze prowadzili: M. Lipiec i Stanisław Pronobis.
Kolonia Dąbrówka
Jeszcze w okresie międzywojennym w miejscu obecnej wsi nie było żadnych domów a tylko kapliczka. Osada powstało po II wojnie światowej.
Kozłówek
Samodzielna wieś Kozłówek powstała po II wojnie światowej. Jednak już w latach trzydziestych XX wieku na mapach z tego okresu można znaleźć osadę o nazwie Kozłówek liczyła ona kilka domów i nie był jeszcze samodzielną wsią, ale przysiółkiem.
Leśne Chałupy
Ta miejscowość umieszczona jest już na mapie z 1788 roku. Już wtedy pada nazwa „Leśne Chałupy”. Była to wtedy bardzo mała miejscowość liczyła w 1787 roku 90 mieszkańców. Osada była częścią dóbr ziemskich Dorotka.
W 1827 roku we wsi było 16 domów i 87 mieszkańców.
W 1884 roku wieś należała do gminy Ciszyca a we wsi było 18 domów , 115 mieszkańców, obszar wsi wynosił 107 mórg ziemi.
W 1921 roku w Leśnych Chałupach naliczono 22 domy i 133 mieszkańców.
Łubowa
Łubowa powstała w drugiej połowie XIX wieku na wykarczowanych terenach leśnych. W latach osiemdziesiątych XIX wieku na osadę Łubowa składał się folwark i osada leśna. Osady te należały do dóbr szlacheckich Jakubowice.
Folwark liczył w tym czasie 1 dom, 5 mieszkańców i 130 mórg ziemi. Osada leśna również 1 dom, 9 mieszkańców i 159 mórg ziemi. Łubowa weszła w skład gminy Lasocin.
W 1921 roku osada Las Łubowa liczył 3 domy.
Maksymów
Jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku na miejscu obecnej wsi był las. Z czasem okoliczna szlachta wybudowała tu folwark. Mieszkał tu zapewne jakiś chłop o imieniu Maksym a o od jego imienia w drugiej połowie XIX wieku wieś zaczęto nazywać Stary Maksym a folwark włączono do gminy Julianów. W latach osiemdziesiątych XIX wieku w folwarku był jeden dom i 8 mieszkańców.
Na przełomie XIX i XX wieku ziemie dworską w tej wsi rozparcelowano i powstała osada o nazwie Maksymów kolonia. W 1921 roku mieszkało tu 137 osób w 24 domach.
Mieczysławów
Na początku XIX wieku na obszarze dzisiejszej wsi był las. Na mapie zaznaczone były „maziarnie” czyli miejsca gdzie maziarze wytapiali z drzewa maź potrzebną do oliwienia osi do wozów. Osada powstała dopiero na początku XX wieku.
W 1921 roku w Mieczysławowie w gminie Julianów było 31 domów i 191 mieszkańców.
Ostrów
Ostrów powstał w pierwszej połowie XIX wieku. W 1921 roku we wsi było 17 domów mieszkalnych.
Potoczek
Miejscowość Potoczek istniała już w końcu XVIII wieku. Potoczek został zaznaczony na mapie de Pertheesa z 1788 roku. Według spisu kościelnego z tego okresu we wsi mieszkało 109 osób. W tym czasie wieś należała do Rogalińskich.
Po śmierci Konstancji z Denhoffów Rogalińskiej w 1791 roku wieś została sprzedana Leszczyńskim. Kazimiera z Leszczyńskich (1828-1885) wyszła za mąż za Romana Cichowskiego właściciela majątku Linów. Kazimiera wniosła w posagu majątek Potoczek. Ze związku Romana i Kazimiery Leszczyńskich urodzili się: Mieczysław i Henryk. Mieczysław ożenił się z Heleną z Kotkowskich, przez co oprócz Potoczka został współwłaścicielem majątku Bodzechów.
W 1827 roku w Potoczku było 26 domów i 134 mieszkańców. W 1864 roku Potoczek włączono do gminy Pętkowice.
W końcu XIX wieku na Potoczek składała się wieś Potoczek oraz folwark Potoczek Bodzechowski. Taka nazwa folwarku wynikała ze związku Cichowskich z Bodzechowem. We wsi było 27 domów i 149 mieszkańców. Wokół wsi były pokłady wapna i glinki używanej do produkcji cementu. Obok wsi było jezioro liczące 7 mórg obszaru. Dobra ziemskie Potoczek obejmowały folwarki Potoczek i Niziny oraz duże obszary lasu na północny-zachód od wsi.
W 1921 roku wieś liczyła 35 domów i 194 mieszkańców a folwark Potoczek Bodzechowski liczył 11 domów i 184 mieszkańców. Ostatnią właścicielką folwarku była Franciszka Cichowska, majątek liczył 461 ha obszaru.
Słupia Nadbrzeżna
Początki Słupi są bardzo stare. Wieś powstała zapewne już w XIII wieku. W tym czasie powstała również parafia katolicka w Słupi, musiała to być więc już dość spora wieś ponieważ tylko w takich zakładano parafie.
Parafię ufundował miejscowy ród szlachecki, jednak uposażenie plebana było niewielkie i dlatego w 1325 roku zapisano „item ecclesia de Slupp (…) deserta”. Co oznaczało, że parafia w Słupi była opuszczona przez proboszcza. Data 1325 jest pierwszą pisaną wzmianką o Słupi. Kolejna wzmianka pochodzi z XV wieku, a krótką notatkę o wsi zostawił Jan Długosz w Nasz dziejopisarz zanotował wtedy istnienie wsi Slup na Wisłą. We wsi był drewniany kościół a właścicielami osady był miejscowy ród szlachecki herbu Janina.
W XVI wieku szlachta ze Słupi wymarła lub sprzedała swoją wieś a Słupia stała się własnością potężnego rodu Tarłów. Według spisu podatkowego z 1578 roku właścicielką wsi była Małgorzata Tarłowa. Obszar wsi wynosił w tym czasie 4 łany ziemi. Mieszkało tu 8 kmieci, 6 zagrodników, 1 komornik, czterej biedacy oraz 2 rzemieślników.
Na przełomie XVI i XVII wieku Słupia podobnie jak Tarłów przeszedł na własność Mikołaja Oleśnickiego. W tym czasie we wsi była już szkoła przy parafialna jednak nie działała dobrze. Podczas wizytacji zapisano, że „szkole grozi zawalenie się”[1]
Według spisu podatkowego z 1629 roku obszar wsi i liczba kmieci w tej miejscowości nie zmieniła się. Po Mikołaju Oleśnickim zmarłym w 1629 roku dziedziczył jego straszy syn Zbigniew Oleśnicki a następnie młodszy syn Jan Oleśnicki.
Jan Oleśnicki podkomorzy sandomierski ożenił się z Zofią Kurdwanowską i miał dwóch synów. Jednak dziedziczką wsi została jego wnuczka, Zofia. Następnie poprzez małżeństwo Zofii z Oleśnickich z Ernestem z Denhoffów Słupia jak również Tarłów przeszedł na własność Denhoffów.
W końcu XVIII wieku księżna Konstancja z Denhoffów Rogalińska po drugim nieudanym małżeństwie wyprzedawała swój majątek. W tym czasie w Słupi mieszkało 281 osób. Słupia stała się własnością rodu Leszczyńskich. W pierwszej połowie XIX wieku dziedzicem wsi był Alojzy Leszczyński żołnierz wojsk napoleońskich i kapitan wojsk Królestwa Polskiego, sędzia pokoju powiatu sandomierskiego zmarły w 1856 roku. Właśnie jemu Słupia zawdzięcza wybudowanie w latach 1840-1842 późno klasycystycznego murowanego kościoła. Za jego czasów wg danych na rok 1827 Słupia liczyła 19 domów i 268 mieszkańców.
Synem i następcą Alojzego Leszczyńskiego był Władysław Leszczyński (1824-1904).
W 1864 Słupię włączono do gminy Julianów. Następnie w końcu XIX wieku Leszczyńscy rozparcelowali majątek i przenieśli się do Gołębiowa (obecna gmina Lipnik). Warto wspomnieć o synu Władysława Leszczyńskiego Zygmuncie Leszczyńskim, który urodził się w 1866 roku w Słupi Nadbrzeżnej i spędził tu dzieciństwo. Zygmunt Leszczyński skończył gimnazjum w Warszawie i studiował w Rydze. Już przed I wojną światową angażował się politycznie. W okresie międzywojennym Zygmunt Leszczyński był członkiem BBWR a w latach 1930-1935 był senatorem i vice-marszałkiem Senatu. Zmarł w 1942 roku.
Słupia według danych na rok 1889 liczyła 40 domów i 305 mieszkańców. Dobra ziemskie Słupia obejmowały folwarki: Słupia i Powiśle alias Kępa Słupska. W Słupi była cegielnia i wiatrak.
W 1921 roku we wsi było 36 domów i 197 mieszkańców.
W okresie międzywojennym w Słupi działały liczne kamieniołomy. Należały do J. Granata, M. Kotki, K. Miśkiewicza oraz do firmy Sosimowicz i spółka.
Słupia Nadbrzeżna-Kolonia
Słupia Kolonia powstała w drugiej połowie XIX wieku na rozparcelowanych terenach folwarcznych. Przybyli tu chłopi z innych okolic, tak zwani koloniści, którzy kupili ziemię folwarczną.
W 1921 roku Słupia kolonia liczyła 56 domów i 351 mieszkańców.
Sulejów
Sulejów powstał na przełomie XV i XVI wieku. Pierwsza pisana wzmianka pochodzi z 1508 roku ze spisu podatkowego. Nazwę wsi zapisywano jako Sulów lub Suluow. Wieś należała wtedy do rodziny Gołkowskich, następnie jak wiele wsi w okolicy dziedziczyli tu Ożarowscy.
W 1578 roku właścicielem wsi był Józef Ożarowski. Obszar Sulejowa wynosił 4 i pół łana ziemi a mieszkało w tej miejscowości 9 kmieci. W XVII wieku wieś należała do bogatych książąt z Ukrainy Zasławskich.
W 1787 roku w Sulejowie mieszkało 231 osób
W 1884 roku wieś włączono do gminy Ciszyca. Podczas uwłaszczenia we wsi utworzono 25 gospodarstw rolnych na 248 morgach ziemi. W 1889 roku W Sulejowie było 32 domy i 146 mieszkańców.
W 1921 roku Sulejów w gminie Ciszyca liczyła 59 domów i 321 mieszkańców.
W tym czasie sklep spożywczy we wsi prowadził Cz. Gagat.
Tadeuszów
Wieś powstała w drugiej połowie XIX wieku. W 1921 roku w Tadeuszowie naliczono 42 domy i 238 mieszkańców. Wieś należała do gminy Julianów.
Tarłów
ZAŁOŻENIE MIASTA. DZIEDZICTWO TARŁÓW
(WIEK XVI)
W dniu 24 VI 1550 roku król Zygmunt August zezwolił Andrzejowi Tarle na lokowanie miasta na gruntach rodzinnej wsi Czekarzewice. Andrzej Tarło niezwłocznie przystąpił do lokowania miasta nazwanego Tarłowem. W przywileju lokacyjnym nadał miastu 20 lat zwolnienia podatkowego od wszelkich danin. Nadał też dwa jarmarki Jeden na dzień św. Michała a drugi na dzień św. Stanisława. Dodatkowo w każdą środę odbywały się w Tarłowie targi. Mieszkańcy miasta otrzymali niewielki działy ziemi. Był to wyjątek w tamtych czasach, ale dzięki temu Tarłów nie stał się typową osadą wiejską jak wiele miast w pobliżu (Lipsko, Sienno), ale ważnym ośrodkiem rzemieślniczym.
Lokacja miasta była udana a stare kroniki już w 1558 roku notują kupca z Tarłowa niejakiego Macieja Kwiatka, który przybył do Lubartowa w celach handlowych a niejaki Ambroży Groszowski z Tarłowa handlował w Sandomierzu w 1571 roku.
Andrzej Tarło postarał się, aby jego miasto wyglądało na okazałą siedzibę rodu. Na wzgórzu stanął dwór, wzniesiono ratusz, modrzewiowy kościół a miasto otoczono wałami.
Według spisu podatkowego z 1571 roku w mieście było 4 rzemieślników, gorzelnik, chałupnik oraz dwóch Żydów: Jelenia i Jakub.
W 1578 roku liczba rzemieślników wynosiła piętnaście. W 1581 roku w mieście naliczono 17 rzemieślników a w 1589 było ich już 29. Ponad 1/3 mieszkańców miasta utrzymywała się z rzemiosła. Wszystko to świadczy, że Tarłów rozwijał się bardzo dobrze.
Według danych z 1589 roku w rynku stało 31 domów a przy ulicach dalsze 45 domów. W sumie było to 76 domów nie licząc domów żydowskich i szlacheckich. W tym czasie ludność miasta wynosiła około 500 osób. W mieście obok typowych rzemieślników czyli kowali, szewców i rzeźników byli też sukiennicy i kapelusznicy co świadczy o zamożności mieszczan.
Andrzej Tarło właściciel miasta ożenił się z Małgorzatą z Koniuch. Dochował się syna Andrzeja i córki Małgorzaty. Dziedzic miasta zmarł w 1570 roku. Kolejny dziedzic miast syn Andrzeja również Andrzej zmarł bezpotomnie zaraz po ojcu a spadkobierczynią dóbr szczekarzowskich w tym Tarłowa została jego siostra Małgorzata.
Około 1590 roku część miasta, w tym i kościół, strawił pożar. Ówczesna zabudowa miast była głównie drewniana, co sprzyjało pożarom. Małgorzata Tarłówna odbudowała w 1592 roku drewniany kościół w Tarłowie. Była też fundatorką szpitala dla ubogich przy parafii tarłowskiej. Obok szpitala była kaplica i to właśnie w kaplicy odbywały się nabożeństwa w czasie, gdy kościół był jeszcze nie odbudowany.
Małgorzata Tarło wyszła za mąż za wdowca Mikołaja Oleśnickiego dziedzica pobliskiego Lipska, została, więc żoną Oleśnickiego. Ślub odbył się w 1597 roku. W posagu Małgorzata wniosła miasto Tarłów. Małgorzata z Tarłów zmarła niedługo po ślubie (ok. 1601 r.) a prawowitym właścicielem miasta został jej mąż Mikołaj Oleśnicki.
ZŁOTY OKRES MIASTA. DZIEDZICTWO OLEŚNICKICH
(WIEK XVII)
Mikołaj Oleśnicki urodził się 30 VII 1558 roku w Chmielniku pochodził ze znakomitego rodu Oleśnickich herbu Dębno. Z tego rodu pochodził biskup krakowski Zbigniew, faktyczny władca Polski za czasów Władysława Warneńczyka. Ojciec Mikołaja, Jan Oleśnicki był gorliwym arianinem, założył szkoły protestanckie w Rakowie i Chmielniku również Mikołaj dorastał w tej tradycji religijnej.
Mikołaj Oleśnicki w 1586 roku poślubił Krystynę Palęcką z którą miał córkę Reginę wydaną za Mikołaja Firleja wojewodę sandomierskiego. Oleśnicki próbował odbudować podupadłą nieco pozycję rodu. Zaangażował się politycznie zostając posłem na sejm w 1590 roku. Szybko stał się jednym z przywódców szlachty sandomierskiej. Po śmierci pierwszej żony poślubił Małgorzatę Tarło wdowę po Janie Myszkowskim a po jej śmierci Zofię z Lubomirskich. Dzięki gospodarności i umiejętnym ożenkom stał się jednym z bogatszych magnatów w sandomierskim posiadając kilka miast (Lipsko, Tarłów. Lasocin) i wiele wsi. Na dalszej drodze kariery stanęła jego wiara, gdyż król katolik Zygmunt III nie lubił protestantów. W 1598 roku Mikołaj Oleśnicki nawrócił się na katolicyzm. Szybko posypały się godności. Został kasztelanem małogojskim (1598) a następnie kasztelanem radomskim. W 1603 roku był już marszałkiem Trybunału Koronnego.
Zaangażował się sprawy Dymitra Samozwańca i w imieniu króla uczestniczył w Moskwie w 1605 roku w ślubie Dymitra z Maryną Mniszkówną. Po klęsce Dymitra spędził dwa lata w niewoli moskiewskiej. Po powrocie do kraju posypały się kolejne urzędy: wojewoda lubelski, starosta opoczyński, zwoleński. Po śmierci trzeciej żony, z którą miał dwóch synów: Zbigniewa i Jana Oleśnicki, ożenił się po raz czwarty z Zofią z Tarłów.
W 1629 roku zmarł Mikołaj Oleśnicki a jego liczne dobra w tym Tarłów i Lipsko stały się własnością jego syna Zbigniewa Oleśnickiego kasztelana wiślickiego. Kolejny dziedzic miasta wzniósł w 1647 roku nowy murowany kościół w miejscu starego drewnianego.
Zbigniew zmarł w 1662 roku, miał tylko syna Mikołaja zmarłego w dwa lata po ojcu i Tarłów stał się dziedzictwem jego stryja młodszego brata Zbigniewa, Jana Oleśnickiego podkomorzego sandomierskiego. Kolejni Oleśniccy nie osiągnęli już wysokiej pozycji społecznej Mikołaja. Tarłów pod rządami Oleśnickich rozwijał się dobrze. W 1644 roku było w mieście 93 domy a liczba mieszkańców mogła sięgać 900 osób.
Niewielki obszar ziemi uprawianej przez mieszczan tarłowskich zmusił ich do szukania innych niż rolnictwo źródeł utrzymania. Podczas gdy w początku XVII wieku wiele miast w Polsce stawało się osadami rolniczymi, Tarłów stał się ważnym ośrodkiem rzemieślniczym i handlowym. W pierwszej połowie XVII wieku dużą rolę odgrywali w tych dziedzinach Polacy a następnie głównie Żydzi. Z tego okresu mamy informacje o następujących rzemieślnikach tarłowskich: ślusarze, kowale, igielnicy, krawcy, tkacze, sukiennicy, kuśnierze, szewcy, bednarze, gorzelnicy, rybacy, piekarze a najliczniejszą grupą byli garncarze. Wykorzystywano zapewne miejscowe pokłady glinki.
Tarłowianie wykorzystali bliskość Wisły i mimo, że miasto nie leżało nad samą Wisłą stali się w XVII wieku bardzo aktywni w handlu wiślanym.
Polska w XVI i XVII wieku była głównym w Europie eksporterem zboża na zachód kontynentu. Szlachta produkowała duże ilość zboż
